ZARYS HISTORII GMACHU SZKOŁY ORAZ POCZĄTKÓW SZKOLNICTWA ŚREDNIEGO
W MIELCU (1898-1967)
Początki szkolnictwa średniego w Mielcu
Historia gmachu, w którym obecnie mieści się Zespół Szkół im. Prof. Janusza Groszkowskiego, sięga końca XIX wieku i związana jest ze staraniami radnych Rady Gminnej o zorganizowanie szkoły średniej w Mielcu, która umożliwiałaby dalszą naukę młodzieży, kończącej szkoły ludowe w powiecie. W uchwale rady z dnia 2 kwietnia 1898 roku jest mowa o wybudowaniu własnym kosztem gmachu na gimnazjum państwowe oraz domu na bursę dla 30 ubogich uczniów i oddaniu tych obiektów na potrzeby szkolnictwa. Jako pretekst starano się wykorzystać przypadający w 1898 roku jubileusz pięćdziesięciolecia rządów cesarza Franciszka Józefa. Po początkowych trudnościach związanych z uzyskaniem pozytywnej opinii C.K. Rady Szkolnej krajowej we Lwowie ( z prośbą o zezwolenie na budowę własnej szkoły występowały w tym czasie Dębica i Tarnobrzeg), dzięki osobistemu zaangażowaniu gorącego orędownika budowy gimnazjum, marszałka powiatu Stefana Sękowskiego oraz radnych Rady Miejskiej, w wyniku podjętych starań uzyskano zmianę negatywnego stanowiska Rady Szkolnej Krajowej. Wydane niebawem przez Ministerstwo Wyznań i Oświaty w Wiedniu rozporządzenie mówiło o utworzeniu na przełomie 1905/6 roku Gimnazjum w Mielcu. W początkowym okresie rada Miejska przeznaczyła na ten cel swój budynek magistracki, a plac pod budowę nowego gmachu postanowiono nazwać imieniem Stefana Sękowskiego, wyrażając tym samym głęboką wdzięczność marszałkowi za jego starania o szkołę średnią w Mielcu. Obecnie ulica od strony południowej obiektu nosi jego imię.
Powstanie gmachu
Po wykonaniu planów budowy przez architekta Tadeusza Tekielskiego oraz ich zatwierdzeniu, wykonawstwo robót powierzono krakowskiej firmie Jakóba Bettera. Prace budowlane rozpoczęto w 1910 roku, zaś dwa lata później oddano nowy gmach do użytku. Na uroczystości otwarcia w dniu 3 grudnia 1912 roku obecny był m. in. namiestnik Galicji prof. Michał Dobrzyński, wiceprezydent rady Szkolnej krajowej dr Ignacy Dębowski oraz przedstawiciele powiatu. Podkreślano korzystną lokalizację obiektu, jego architekturę i funkcjonalność. Trzykondygnacyjny budynek zbudowany był z cegły i pokryty wysokim ceramicznym dachem. W zewnętrznej dekoracji wewnętrznej zastosowano elementy neogotyckie. Przed głównym wejściem usytuowano kamienny romańsko – renesansowy portal, ponad nim umieszczono dwugłowego austriackiego orła oraz napis mówiący o przeznaczeniu gmachu. Marmurowa tablica upamiętniała chwilę przekazania obiektu władzom szkolnym. Znawca architektury miast galicyjskich Ignacy Dembowski w „Ilustrowanym Przewodniku po Galicji” pisał: ”W Mielcu jest gimnazjum jedno z największych w kraju„ kierownikiem zakładu był w tym czasie ksiądz Roman Sitko, a rok później zastąpił go Wincenty Tyran.
Pierwsze lata funkcjonowania gimnazjum w nowym gmachu
W pierwszym roku działalności gimnazjum w nowych murach podjęło naukę 326 uczniów, a w czerwcu 1913 roku odbyła się tu pierwsza matura. Z ogólnej liczby absolwentów, którzy otrzymali wtedy świadectwa dojrzałości należy wymienić m. in. Tadeusza Bigo z Mielca, późniejszego profesora nauki administracji i prawa administracyjnego na uniwersytecie Lwowskim a po wojnie na Uniwersytecie Wrocławskim, Macieja Lacha z Woli Pławskiej późniejszego starostę nowosądeckiego i krakowskiego, Franciszka Sokoła z Cyranki , późniejszego Komisarza Rządu Miasta Gdyni i dzielnego obrońcę Wybrzeża we wrześniu 1939 roku.
Gimnazjum mieleckiemu przyszło rozpoczynać pracę jeszcze w tym okresie, kiedy powiat mielecki znajdował się pod zaborem austriackim. Nakładało to na polską szkołę obowiązek wychowania w duchu patriotyzmu i umiłowania ojczyzny, dlatego też działający na terenie szkoły zespół teatralny wystawiał m. in. „Dziady” A. Mickiewicza i ‘Kordiana „ J. Słowackiego oraz istniały tu organizacje niepodległościowe. Nauka w nowym gmachu trwała niespełna dwa lata, kiedy rozpoczęła się pierwsza wojna światowa.
Losy obiektu w czasie pierwszej wojny światowej.
W dniu 9 sierpnia 1914 roku dyrektor Tyran zmuszony był oddać gmach władzom wojskowym z przeznaczeniem na koszary dla wojsk austriackich. Z początkiem września zarządzono wpisy do szkoły jednak ostatecznie rok szkolny 1914/15 odroczono a wielu starszych uczniów wstąpiło w szeregi Legionów Polskich. Budynek w tym czasie przechodził rozmaite koleje losu. Pełnił rolę szpitala wojskowego, przetrzymywano w nim również jeńców wojennych. Sytuacja zmieniła się, gdy w październiku 1915 roku gmach przejęła ponownie szkoła. Od tej pory nauka trwała nieprzerwanie do czasu odzyskania przez Polskę niepodległości.
Lata II Rzeczpospolitej
Odzyskanie tożsamości narodowej w 1918 roku rozpoczęło nowy okres w dziejach Gimnazjum oraz nauczycieli i młodzieży. Rozpoczęto od usuwania wszystkich śladów pozostałych po zaborcy. Usunięto godła i portrety cesarza, austriackiego orła upodobniono do orła polskiego, z nazwy szkoły usunięto określenie cesarsko-królewskie.
Z ważniejszych wydarzeń tego okresu można wymienić:
1925/26 – nadanie Gimnazjum imienia Stanisława Konarskiego, dotychczasowego patrona bursy (szkoła do tego czasu nosiła imię Stanisława Kostki),
1929 – utworzenie komitetu redakcyjnego miesięcznika „Dziewanna”, którego redaktorem był m.in. autor wielu późniejszych publikacji dotyczących historii Mielca, uczeń Stanisław Kryczyński,
1931/32 – utworzenie szkolnej orkiestry symfonicznej,
1933 – powstanie z inicjatywy profesora Stanisława Lachmana Gimnazjalnego Zespołu Śpiewaczego „Melodia”, który istnieje do dnia dzisiejszego.
Zgodnie z przeprowadzoną w 1932 roku reorganizacją systemu oświaty w gmachu działało 4-letnie gimnazjum i 2-letnie liceum. Po dyrektorze Tyranie funkcje kierownika Zakładu sprawowali kolejno: Franciszek Siorek, Bronisław Kryczyński, Władysław Kawa, Józef Wierzbicki. Przez cały okres międzywojenny spłacano kredyt zaciągnięty na budowę nowego gmachu. Kres zadłużeniu położył dopiero wybuch działań wojennych w 1939 roku.
II wojna światowa
Okres II wojny światowej był dla polskiej szkoły czasem szczególnie trudnym. Władze okupacyjne planowo i bezwzględnie niszczyły wszelkie przejawy życia kulturalnego. Zamykano szkoły a kadrę naukową umieszczano w obozach zagłady. Podobny los spotkał mieleckie gimnazjum. Zniszczono lub wywieziono 75% księgozbioru, meble i pomoce naukowe. Część budynku przeznaczono na szkołę volksdeutschów, a od 1940 roku pozostałą część na magazyn zbożowy i skład części lotniczych. Pod koniec działań wojennych, w 1944 roku mieścił się tu radziecki szpital wojskowy. Po opuszczeniu przez wojsko gmachu przy ulicy Kilińskiego gimnazjum wróciło do swojego budynku w styczniu 1945 roku.
Wznowienie działalności
Wznowienie działalności gimnazjum nastąpiło we wrześniu 1944 roku. Dyrektorem Gimnazjum został przebywający w powiecie mieleckim od grudnia 1939 roku dr Alfons Zajączkowski przesiedlony tu z poznańskiego (funkcje tą pełnił do chwili wyjazdu do Poznania w sierpniu 1946 roku – wraz z nim powrócili inni nauczyciele czasowo zatrudnieni w Mielcu).
